شامپو ها پرمصرف‌ترین محصول مراقبت از پوست و مو هستند و تقریباً همه افراد دنیا با شامپو سروکار دارند. از اوایل دهه ۱۹۳۰ میلادی که اولین شامپوها روانه بازار شده بودند تا اواسط دهه ۱۹۵۰ میلادی که شامپوها شکل امروزی‌تری به خود بگیرند، از آن‌ها برای صنعت شست‌وشوی لباس و پارچه استفاده می‌شد. شامپوهای اولیه نقش تمیز کردن مو و پوست سر را بر عهده داشتند ولی کم‌کم نقش‌های دیگری برایشان تعریف شد و به‌تناسب، انتظارات مصرف‌کننده از یک شامپو بالاتر رفت.
پس بجاست تا با مواد تشکیل‌دهنده آن‌ها و تأثیر آن‌ها آشنا شوید و اطلاعات بیشتری درباره آن‌ها داشته باشید:
معمولاً شامپوها دارای یک یا چند سورفاکتانت اصلی، سورفاکتانت¬های ثانویه و مواد اضافه‌شده (Additive) می-باشند.
در سورفاکتانت های اصلی، هر چه میزان قدرت شویندگی آن‌ها بیشتر باشد این شامپوها به درد موهای چرب‌تر می‌خورند و بالعکس معمولاً سورفاکتانت های کاتیونی به علت آسیب بیشتر به چشم و پوست کمتر مورداستفاده قرار می¬گیرند.
لغت سورفکتانت مخفف سه کلمه Surface acting agent و به معنای نوعی ماده فعال سطحی هست.
این واژه در سال ۱۹۵۰ توسط شرکت تولیدی Antara نام‌گذاری شد.
ماهیت شیمیایی سورفکتانت به آن اجازه می‌دهد مواد روغنی روی سطوح را احاطه نموده و در تله بیندازد. یک بخش از مولکول مواد سورفکتانت، آمیزش پذیر با روغن یا هیدروفوب (Hydrophobic) و بخش دیگر انحلال‌پذیر در آب یا هیدروفیل (Hydrophilic) هست.
در کشورهای خارجی برای تعیین عدم ایجاد آسیب در چشم و پوست توسط شامپوها از تستی به نام Draize Test استفاده می‌کنند که طی آن شامپوها را در چشم خرگوش آلبینو تست می‌کنند و در صورت عدم حساسیت شامپو مناسب خواهد بود.
البته چند سالی است این قانون از طرف سازمان حمایت از حقوق حیوانات ممنوع شده اما هنوز هم شرکت‌هایی از این شیوه در آزمایش‌ها خود استفاده می‌کنند.
تست تعیین عدم ایجاد آسیب شامپو
مواد مورد استفاده در تهیه سورفکتانت ها
موادی که اغلب، در تهیه سورفکتانت ها به‌کاررفته و در شامپوها استفاده می‌شوند عبارت‌اند از:
روغن نارگیل (Coconut oil)، روغن هسته خرما (Palm kernel oil) و روغن دانه سویا (Soy bean oil)
مواد تشکیل دهنده شامپو
شامپو از دو قسمت عمده تشکیل‌شده است:
۱- مواد فعال سطحی: جزء اصلی یک شامپو مواد فعال‌کننده سطحی آن است.
مواد فعال‌کننده سطح به‌طورکلی به چهار دسته آنیونی، کاتیونی، آمفوتری و غیر یونی تقسیم‌بندی می‌شوند. در شامپو معمولاً ترکیبی از مواد فعال آنیونی (مانند سدیم لارت سولفات)، مواد آمفوتری (مانند بتائین ها) و مواد غیر یونی (مانند کوکونات فتی اسید دی اتانول آمید) به‌عنوان مواد فعال‌کننده سطحی یا جزء اصلی استفاده میشود.
۲- افزودنی‌ها: بقیه اجزاء به‌عنوان افزودنی به شامپو اضافه می‌شوند…
افزودنی های شامپو
افزودنی‌های شامپو خود به دودسته تقسیم‌بندی می‌شوند.
الف- افزودنی‌های عمومی
موادی مانند نگه‌دارنده‌ها برای جلوگیری از آلودگی میکروبی، نمک برای افزایش قوام شامپو و اسانس برای خوشبو نمودن شامپو و ا.د.ت. آ (EDTA) برای کاهش سختی آب و سیتریک اسید جهت تنظیم پ هاش جزء افزودنی‌های شامپو به‌حساب می‌آیند. اگر به ترکیبات تشکیل‌دهنده شامپوها دقت کنیم خواهیم دید اجزائی مثل اسیدسیتریک، نمک، ا.د.ت.ا، نگه‌دارنده، اسانس، رنگ و آب در همه شامپوها مشترک هستند بنابراین در انتخاب شامپو دقت به این موارد اهمیتی ندارد.
ب- افزودنی‌های اختصاصی
در فرمولاسیون شامپوهای نوین مواد ویژه‌ای برای خلق اثربخشی خاص به شامپو اضافه می‌گردند تا شامپو علاوه بر شویندگی بتواند ویژگی‌های زیبایی مورد انتظار را نیز برآورده نماید. در انتخاب شامپوی مناسب دقت به مواد فعال‌کننده سطح و همچنین افزودنی‌های اختصاصی بسیار مهم است.
در برخی از شامپوهای جدید اجزاء ویژه‌ای به نام ضخیم کننده (Thickner) اضافه‌شده است. این شامپوها درواقع سطح تارهای مو را با لایه‌ای از پروتئین می‌پوشانند بنابراین باعث می‌شوند هر بار که شما این شامپو را استفاده می‌کنید موی شما پرپشت‌تر به نظر برسد.
پروتئین کراتین و آمینو اسیدها به ساقه مو می‌پیوندند و شکاف‌های ایجادشده در اثر استفاده از مواد نامرغوب را پر می‌کند. این امر باعث افزایش مقاومت مو و محافظت از آن می‌گردد.
مواد مرطوب‌کننده، موی شمارا هیدراته می‌کند درست همان اثری که بر روی پوست هم دارد.
پنتنول و ویتامین ب ۵ برخلاف بقیه ویتامین‌ها به داخل محور مو نفوذ می‌کنند و برای افزایش استحکام و سلامت مو مفید است.
هرچند پروتئین موجود در شامپوها به داخل محور مو نفوذ نمی‌کنند اما با پوشانیدن سطح مو باعث پرپشت به نظر آمدن و افزایش خاصیت نرم‌کنندگی می‌شوند.
پروتئین ابریشم به افزایش درخشندگی مو کمک می‌کند.
ازآنجایی‌که موها نقش مهمی در زیبایی افراد دارند بنابراین مراقبت صحیح از آن‌ها ضروری است. در خصوص مو (به‌خصوص موی سر) حساسیت‌ها بالاتر از سایر بخش‌هاست.
محصولات مراقبت از مو و آرایش مو
محصولات مراقبت از مو و آرایش مو را می‌توان به دودسته تقسیم کرد:
دسته اول: آن‌هایی که مکانیسم فیزیکی دارند. مثل شامپو، نرم‌کننده، ژل و اسپری مو
دسته دوم: آن‌هایی که مکانیسم شیمیایی دارند: مثل رنگ مو، صاف کننده موی مجعد و فر کننده‌های دائم
در مورد شامپوها موارد زیر مورد انتظار است:
پاک‌سازی پوست سر و ساقه موها از آلودگی‌ها و سبوم ترشح‌شده از پوست سر
پاک‌سازی پوست سر و ساقه موها از محصولاتی که بر روی موها استفاده‌شده است. محصولاتی مثل ژل مو، اسپری‌های حالت‌دهنده، ماسک‌های سیلیکونی و …
فراهم کردن کف کافی برای بالا بردن قدرت شویندگی و مهم‌تر از آن برای بالا بردن رضایت‌مندی مصرف‌کننده.
حالت‌دهی مناسب به مو، به‌گونه‌ای که پس از شست‌وشو و حتی خشک‌کردن، موها به‌راحتی قابل شانه کردن باشند.
ایفا کردن نقش حامل برای دارورسانی و یا رساندن موادی که تأثیرات اضافه‌تر بر پوست سر و یا موها می‌گذارند. برای مثال مواد ضد شوره، مواد ضد ریزش مو، مواد ضد قارچ و ضد میکروب و …
غیر سمی بودن و حساسیت‌زا نبودن برای انواع پوست‌ها و موها
عدم آسیب‌رسانی به قرنیه و عدسی چشم در صورت ورود به چشم
امروزه شامپوها را طوری فرموله می‌کنند که بتوانند تمامی این ۷ هدف را برای مصرف‌کننده فراهم کنند.
شامپوها با چه مکانیسمی اثر خود را بر روی مو و پوست سر می‌گذارند؟
هنگامی‌که یک شامپو بر روی مو یا منسوجات به کار می‌رود. بخش آمیزش پذیر در روغن با مواد روغنی و در همان حال بخش انحلال‌پذیر در آب با لایه آب هم‌راستا میشود. بعدازاینکه چند عدد از مولکول‌های سورفکتانت به‌این‌ترتیب به‌صف شدند، ساختاری تشکیل می‌دهند که با عنوان میسل (Micelle) شناخته میشود.
روغن در مرکز این میسل به دام افتاده و همراه با آب شسته میشود و درنتیجه به شامپو خاصیت تمیزکنندگی می‌دهد. سورفکتانت ها از ترکیباتی به‌عنوان اسیدهای چرب شناخته می‌شوند استخراج می‌گردند. اسیدهای چرب در طبیعت و در منابع گیاهی و حیوانی مختلف وجود دارند.
یک شامپو هرچقدر هم معجزه‌گر باشد در وهله اول باید بتواند مو و پوست سر را تمیز کند. محققین موادی را که بر روی پوست سر و موی افراد می‌باشند به سه دسته تقسیم می‌کنند. شامپوها باید جوری فرموله شوند که بتوانند هر سه نوع این مواد را به‌خوبی پاک کنند. این مواد عبارت‌اند از:
سبوم: که همان چربی طبیعی است که توسط غدد ترشح چربی (غدد سباسه) در پوست ترشح‌شده و به سطح پوست می‌آیند.
– مواد پروتئینی که از لایه شاخی (سلول‌های مرده پوستی) حاصل می‌شوند.
– مواد پروتئینی که از طریق عرق به سطح پوست سر رسیده‌اند.
– آلودگی محیطی و باقیمانده موادی که بر روی پوست استفاده‌شده است. مثل ژل‌ها یا اسپری حالت‌دهنده
شامپوها باید بتوانند تمام این سه نوع ماده ذکرشده را حل کرده و از موها و پوست سر پاک کنند. قدرت کف کنندگی شامپوها اگرچه بیشتر نقش خوشایندی برای مصرف‌کننده ایجاد می‌کند و از این نظر حائز اهمیت است، ولی به پخش شدن شامپو در بین موها و رسیدن به کف سر نیز کمک می‌کند. در حقیقت کف ایجادشده می‌تواند سطح شست‌وشو را بالاتر ببرد.